อยู่นี่แล้ว


วันเสาร์ที่ 29 ตุลาคม พ.ศ. 2554

วัฒนธรรมดนตรีในประเพณีฟ้อนผีล้านนา

วัฒนธรรมดนตรีในประเพณีฟ้อนผีล้านนา




ภาพ ฟ้อนผี ณ ศาลเจ้าพ่อกู่ช้าง จังหวัดลำพูน วันที่ 15 เมษายน 2554


ความเชื่อในวัฒนธรรมล้านนามีรากฐานมาจากความเชื่อเรื่องผี เรื่องวิญญาณที่สิงสถิตย์ในธรรมชาติ ชาวล้านนากราบไหว้บูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่มีอำนาจเหนือธรรมชาติ เพื่อช่วยแก้ไขปัญหาต่างที่หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาไม่สามารถตอบโจทย์ปัญหาได้ ส่วนใหญ่เป็นเรื่องทางโลก ไม่ใช่ทางธรรม สันนิษฐานว่าความเชื่อเรื่องผีน่าจะมีมาก่อนการนับถือพระศาสนา ในที่นี้ “ผี” ของชาวล้านนาสามารถแบ่งตามคุณและโทษได้คือ ผีดี และผีร้าย โดย ผีดี คือ ผีที่มีคุณต้องนับถือ แบ่งตามฐานันดรได้ดังนี้ ผีแถน ผีชั้นสูงสุดเทียบได้กับเทพเจ้า ชาวลาวเชื่อกันว่าผีแถนเป็นผู้สร้างโลก ให้น้ำ ให้ข้าว ให้ชีวิต เป็นเทพเจ้าบนสรวงสวรรค์ ผีปู่ย่า เป็นผีบรรพบุรุษฝ่ายหญิง หรือผีบรรพบุรุษครอบครัว สามารถจำแนกได้เป็น ผีมด เป็นบรรพบุรุษของสามัญชน หรือไพร่ของชาวล้านนา หรือชาวไทยวน และ ผีเม็ง คือผีนักรบ ชนชั้นปกครองที่สร้างคุณงามความดีแก่บ้านเมือง ส่วนใหญ่เชื้อสายมอญ หรือไตจากรัฐฉาน ผีอารักษ์ ผีเจ้านาย ผีเสื้อบ้าน เป็นผีผู้ปกปักษ์รักษา สถานที่สำคัญ แหล่งน้ำ ป่าเขา หรือฝายกั้นน้ำ ตลอดจนถึง ผีเสื้อเมือง ที่ปกป้องบ้านเมือง เป็นวิญญาณของกษัตริย์ เจ้านาย เป็นต้น ในที่นี้ผีดีสามารถเปลี่ยนเป็น “ผีร้าย” ได้ถ้าหากไม่มีการเคารพ ปรนนิบัติ หรือไม่เซ่นไหว้ ตลอดจนถึงการเลี้ยงดูที่ไม่ดี ส่งผลให้ดวงวิญญาณเหล่านั้นหิวโหยจนต้องออกไปหาอาหารกินเอง เป็นผลให้เป็นที่เดือดร้อนของชุมชนต่างๆ นาๆ


ฤดูสำหรับการเลี้ยงผีนั้นคือช่วงหน้าแล้งก่อนเทศกาลเข้าพรรษานับตั้งแต่เดือนมีนาคมเป็นต้นไป โดยมักจะเป็นช่วงที่เอื้องผึ้งผลิดอกบาน ส่งกลิ่นหอมระรวย ชาวล้านนานิยมใช้ดอกเอื้องผึ้งนี้ประกอบพิธีเลี้ยงผี ส่วนการประทับทรงผีบรรพบุรุษจะอาศัยร่างของลูกหลานฝ่ายหญิง โดยถือว่าเป็นหน้าที่ต้องรับผิดชอบ อีกทั้งเป็นบทบาทหนึ่งของฝ่ายหญิงที่จะแสดงความทัดเทียมฝ่ายชายในการถือครองพระศาสนา นิยมเรียกร่างประทับทรงว่า “ม้าขี่” ผู้นำความชอบธรรมโดยการถือครองวิญญาณของผู้ล่วงลับ กลับมาใช้สิทธิและหน้าที่ในร่างของผู้อื่น เช่นในกรณีการปฏิรูปหัวเมืองลาวเฉียง ที่นับเป็นการเข้ามาควบคุมเชียงใหม่ของข้าหลวง คือ พระเจ้าน้องยาเธอ กรมหมื่นพิชิตปรีชากร ครั้งนั้นส่งผลให้เจ้านายทางเหนือเสียอำนาจ ผลประโยชน์ จึงได้มีการเรียกร้องความชอบธรรมผ่านม้าขี่ “ผีเจ้านาย” ให้ยกเลิกภาษีอากรและการปฏิรูป เหล่าผีดีทั้งหลายต่างลงมติเห็นชอบว่าการกระทำจากส่วนกลางดังกล่าวมิถูกต้องมิสมควร ภายหลังจากกำราบบรรดาม้าขี่ให้สงบลงแล้ว (ประมาณปีเศษ) จึงดำเนินนโยบายเพื่อขอเจ้าดารารัศมีไปเป็นเจ้าจอมในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว


ประเพณีฟ้อนผีของชาวล้านนา มีรูปแบบการจัดพิธีต่างกันตามชนิด ประเภทของผีได้แก่ ๑. ผีมด หรือผีบรรพบุรุษ ๒. ผีเม็ง ผีชนชั้นปกครอง นักรบ ใช้ผ้าเป็นตัวสื่อวิญญาณลงสู่ม้าขี่ และ ๓. ผีเจ้านาย ส่วนพิธีกรรมเลี้ยงผีนั้น ปกติใช้เวลาอย่างน้อยสามวัน แยกเป็น วันดา วันเตรียมตัว หรือวันข่าว มีการสร้างผาม(คล้ายศาลามุงจาก หรือใบตองตึง) หรือปะรำพิธีที่บ้านของเจ้าภาพ โดยแม่งานหรือหญิงอาวุโส “เก๊าผี” ทำหน้าที่ติดต่อส่งข่าวบอกวิญญาณผีบรรพบุรุษ ให้เตรียมตัวมาประทับทรงในวันงาน เรียกวันนี้ว่า “ข่าวผี” วันนี้นี่เองที่ฝ่ายหญิงได้ทำการติดต่อวงดนตรี ส่งข่าวบอกเรื่องเพลง และรูปแบบของวงดนตรี ส่วนใหญ่เป็นวงพาทย์ฆ้องประยุกต์ อันมีเครื่องดนตรีสากลร่วมด้วยเช่น กลองชุด กีตาร์ไฟฟ้า กีตาร์เบส ตามรสนิยมของเก๊าผีที่เป็นเจ้าภาพ บ้างก็ชอบวงเครื่องสายสะล้อ - ซึงประยุกต์ บ้างก็มีสองวงผลัดกันบรรเลงแล้วแต่กำลังทรัพย์ของบ้านเก๊าผี ส่วนมากนักดนตรีจะเป็นฝ่ายชาย เพราะถือว่าพิธีเลี้ยงผีนั้นเป็นวันสตรีล้านนา ฝ่ายชายต้องดูแลสร้างผาม ปรนนิบัติ พัดวี บรรเลงดนตรี ในวันที่เหล่าสตรีปล่อยผี 


วันฟ้อน เป็นวันงานเริ่มตั้งแต่เช้าถึงพลบค่ำ เริ่มตั้งแต่การบรรเลงเพลงพื้นบ้าน สะล้อ - ซึ่ง ขับกล่อมบรรเลง กินอาหารเครื่องดื่มที่เตรียมไว้ เก๊าผีจะเป็นผู้เชิญผีบรรพบุรุษมาประทับร่างตน ตามด้วยผู้หญิงที่นับถือผีสายเดียวกัน ส่วนฝ่ายชายมีหน้าที่คอยช่วยเหลือ และบริการด้านต่างๆ เช่น เตรียมอาหาร เหล้า บรรเลงดนตรี คุยโต้ตอบรับโอวาทจากเก๊าผีบรรพบุรุษสู่ลูกหลาน การรักษาโรคที่หมอรักษาไม่หาย การทำนายทายทัก ให้เลขหวย และแนะนำวิธีแก้ปัญหาทางโลก ในระหว่างนั้นผีตนอื่นก็จะพากันฟ้อนรำสนุกสนาน วันนี้ผู้หญิงที่เป็นม้าขี่ สามารถดื่มเหล้า สูบบุหรี่ ตลอดจนถึงตี หรือบอกตักเตือนฝ่ายชายได้ โดยใช้จารีตประเพณีเรื่องการถือครองสายตระกูลที่สืบทอดมาจากฝ่ายหญิงต่อรองอำนาจ 




ภาพ วงดนตรีคณะสืบสายลายเมือง ในพิธีฟ้อนผี ณ ศาลเจ้าพ่อกู่ช้าง จังหวัดลำพูน
วันที่ 15 เมษายน 2554


เครื่องดนตรีในพิธีฟ้อนผีเป็นดนตรีปี่พาทย์แบบพื้นเมือง วงกลองเต่งถิ้ง หรือวงกลองเต่งถิ้ง มีชื่อเรียกอีกหลายอย่างเช่น “เครื่องป้าด” หรือ “วงป้าดก๊อง” (วงพาทย์ฆ้อง) เป็นวงดนตรีพิธีกรรม บ้างก็ใช้เครื่องดนตรีของภาคกลางเข้ามาประสมเล่นกับเครื่องดนตรีพื้นเมืองเหนือ มีเครื่องดนตรีโดยเฉพาะปี่แน ลักษณะคล้ายกับวงปี่พาทย์มอญ เพลงที่ใช้บรรเลง แต่ถ้าใช้การประสมวงในการฟ้อนผีมด จะเล่นเพลงที่ใช้กำกับพิธีฟ้อนผีมดตามขั้นตอนพิธีกรรม และเน้นความสนุกสนานเป็นหลักได้แก่ เพลงฉัตรผี (ตอนเชิญผีและเลี้ยงผี) เพลงโหมโรง (ตอนผีเข้าทรงและแต่งตัว) เพลงแหย่งลูกหลวง (ตอนผีแจกดอกไม้ให้กับผู้มาร่วมพิธี) เพลงผีมดกินน้ำมะพร้าว (ตอนผีดื่มและแจกน้ำมะพร้าวให้กับผู้มาร่วมพิธี) เพลงผีกุลา เมื่อบรรเลงเพลงเหล่านี้แล้วก็จะบรรเลงเพลงพื้นเมืองอื่นๆ ต่อไปผีมดก็จะฟ้อนประกอบไปด้วย ถ้าผีมดมีการฟ้อนดาบฟ้อนเจิงด้วยก็จะเล่นเพลงโหมโรงซึ่งเป็นเพลงที่มีจังหวะเร็วเพื่อให้เกิดความคึกคักเข้มแข็งและสนุกเร้าใจ เช่นเพลงมวยเป็นต้น ปัจจุบันมีการนำเพลงไทยสากล ลูกทุ่ง ลูกกรุง และเพลงสมัยนิยมมาเล่นด้วย โดยบรรเลงเฉพาะทำนองดนตรีไม่มีการขับร้อง 


เครื่องดนตรีที่ใช้ประสมวงในประเพณีฟ้อนผีมีดังนี้ ๑. ระนาดเอก ๒. ระนาดทุ้ม (มีบางแห่ง) ๓. ระนาดเหล็ก ๔. ฆ้องวงใหญ่ ๕. กลองม่าน หรือตะโพน ๖. กลองเต่งถิ้ง ๗. ปี่แนหลวง (ใหญ่) ๘. ปี่แนหน้อย (น้อย) ๙. ฉิ่ง ๑๐. ฉาบใหญ่ ๑๑. ฉาบเล็ก ๑๒.กีตาร์ไฟฟ้า ๑๓. กีตาร์เบส ๑๔ อิเล็กโทน ๑๕ กลองชุด และ ๑๖ ไม้เหิก เป็นต้น การดำรงอยู่ของวงดนตรีพาทย์ฆ้องในพิธีฟ้อนผีนี้ ส่วนใหญ่ทำเป็นอาชีพเสริมรองจากเกษตรกรรม ทำไร่ ทำนา ดังเช่น วงสืบสายลายเมือง วังทอง จังหวัดลำพูน เป็นวงดนตรีพื้นเมืองประยุกต์ รับเล่นหลายเทศกาล เช่น งานปอยหลวง งานฟ้อนผี และแห่ศพเป็นต้น สำหรับการว่าจ้างให้เล่นในพิธีฟ้อนผีนี้ นิยมบรรเลงสลับกันระกว่างวงพาทย์ฆ้อง กับวงสะล้อ - ซึง เนื่องจากการบรรเลงดนตรีจำต้องเล่นเพื่อสร้างบรรยากาศอยู่เรื่อยๆ ตอบโต้กับบรรดาม้าขี่ด้วยการขอเพลงที่ประทับใจ โดยเฉพาะที่เป็นของเพลงเจ้าภาพ เหล่าบรรดาม้าขี่จะฟ้อนกันตลอดทั้งวัน จนกระทั่งนักดนตรีพักกินข้าว ช่วงนี้อาจมีการบรรเลง สะล้อ - ซึง บ้างก็มีการ “จ๊อยซอ” แทรกเพื่อไม่ให้งานเงียบเหงา 


วันล้างผาม วันสุดท้ายของงาน เป็นวันขอบคุณผู้ที่เข้ามาช่วยเหลือ มีการเก็บข้าวของเครื่องใช้ต่างๆ คืนเจ้าของ ส่วนมากจะเช่ายืมมาจากวัดประจำหมู่บ้าน มีการจัดเลี้ยงอาหาร พิธีกรรมเกี่ยวกับผีของชาวล้านนามีความเชื่อว่า การเลี้ยงผีเป็นการเชิญบรรพบุรุษมารับรู้ความเป็นไปของลูกหลาน คนในสายตระกูล นอกจากนี้ยังแสดงถึงความกลมเกลียวในบทบาทของเพศสภาพในชุมชนที่มีความแตกต่างแต่กลมกลืนระหว่างผีกับพุทธ พร้อมตอกย้ำบทปฏิบัติตามยุคสมัย ข้อห้ามค่านิยมของชุมชน (วิถี พานิชพันธุ์ ๒๕๔๘) สิ่งเหล่านี้พัฒนาเป็นจารีตประเพณีเรื่อยมา ตรงกันข้ามสิ่งเหล่านี้ก็ยังเป็นกับดักทางด้านวัฒนธรรมที่ขัดขวางการพัฒนาการเปิดกว้างกับโลกทัศน์แบบตะวันตก ดังเช่นในสมัยพระเจ้ากาวิโลรส ล้านนายุคประเทศราชสยาม เมื่อคณะมิชชันนารี นำโดย ดร.แดเนียว แม็คกิลวารี หมอสอนศาสนานิกายเพรสไบธีเรียน และภรรยาชื่อโซเฟีย (ลูกสาวหมอบลัดเลย์) การเข้ามาของชาวต่างชาติครั้งนั้นถูกต่อต้านจากจารีตท้องถิ่นว่าด้วยเรื่องผี และ แถน ซึ่งดลบันดาลให้เกิดฝนแล้ง เนื่องด้วยฝรั่งดั้งขอเข้ามาแบ่งแยกดุลอำนาจออกจากสถาบันเจ้า นับเป็นวัฒนธรรมมือที่สาม จากพุทธ และผี ที่มีมาแต่เดิมของชาวลาวพุงขาว สิ่งเหล่านี้ถูกตีความว่าผิดจารีต “ขึดบ้านขึดเมือง” ด้วยความไม่พอใจของผีเป็นต้น 


ฉะนั้น ประเพณีการฟ้อนผี จึงไม่ใช่การแสดงนัยยะทางด้านครอบครัว สายเลือดที่สืบมาจากฝ่ายหญิงอย่างเดียว ประเพณีนี้ยังเปรียบเสมือนการฉายภาพโฆษณาชวนเชื่อ อันมีหลักก่ออยู่ที่ผีบรรพบุรุษ เข้าทรงบรรดาเหล่าม้าขี่ เพื่อกุศโลบายทางการเมือง หรือแม้แต่การเรียกร้องสิทธิ์ผลประโยชน์อันมิสามารถอธิบายได้ รัฐจารีตนี้ถูกแบ่งอำนาจออกเป็น๓ สถาบันใหญ่ คือเจ้านาย กษัตริย์ และผี ทั้งสามเกื้อกูลกันโดยระบบอุปถัมภ์ที่กลมกลืน สร้างจารีตประเพณีอันเป็นผลผลิตของบุคคลชั้นนำของสังคม เพื่ออธิบายชุดคำตอบในการถือครองความชอบธรรมในดินแดนต่างวัตถุประสงค์กันไป เพราะฉะนั้นการดนตรีทั้ง ๓ สถาบันจึงมีความสอดคล้องต้องกันด้านจุดประสงค์คือ เพื่อแห่ประโคมให้เกิดความศรัทธา ความเลื่อมใส ทั้งในศาสนา ความเชื่อ และตัวบุคคล ดนตรีที่ถูกส่งออกไปเพื่อเป็นสื่อจึงเป็นดนตรีชนชั้นสูง พาทย์ฆ้อง แห่ประโคม อันเป็นการสร้างพิธีกรรม กรรมวิธี (เพลงบรรเลงกริยา พิธีกรรม) เพื่อความขลังตลอดจนโน้มน้าวจิตใจเหล่าชาวบ้านให้หลง และเชื่อตามข่าวสารจากผีนั้น 


สิ่งเหล่านี้ยังไม่มีผู้พิสูจน์ว่าจริงเท็จประการใด แต่สังคมล้านนาดูเหมือนจะยอมรับประเพณีฟ้อนผี ความเชื่อเรื่องผีตกทอดจากอดีตมาสู่ปัจจุบัน เพราะสามารถอธิบายชุดความคิดที่ไม่สามารถแก้ไขโดยกรรมวิธีทางวิทยาศาสตร์ได้ อีกทั้งนิสัยพื้นฐานของชาวล้านนายังเว้นช่องว่างให้สิ่งเหล่านี้เติมเต็มเข้าสู่ระบบสังคมโดยง่าย ด้วยไม่นิยมหาข้อเท็จจริงจากเหตุผลตามกรรมวิธี บ่อยครั้งที่เหล่าบรรดาม้าขี่สร้างกรรมวิธีเติมเต็มความเป็นชายขอบของตนด้วยสิทธิความชอบธรรมของเหล่าวิญญาณบรรพบุรุษ เช่น เหล่าสตรี หรือผู้ที่มีอัตลักษณ์ทางเพศหลากหลาย อยากมีบทบาทและได้รับการยอมรับจากชุมชน ด้วยยอมรับและแต่งตั้งตนเป็นม้าขี่เพื่อพิสูจน์อัตลักษณ์ตนว่าได้รับการยอมรับจากวิญญาณบรรพบุรุษแล้ว ใยลูกหลานผู้ยังมีชีวิตไม่ยอมรับเล่า สิ่งเหล่านี้ล้วนเป็นวาทกรรมการผลิตซ้ำและถูกนำมาใช้โดยกลุ่มคนรุ่นใหม่ บนพื้นฐานของความเชื่อเก่า ซึ่งสิ่งเหล่านี้ยังต้องการดนตรีเพื่อแห่ประโคมในความชอบธรรมบางประการ ถึงแม้สถาบันสังคมล้านนาจะพังทลาย ก่อเกิดเป็นความหลากหลายทางด้านวัฒนธรรมมากขึ้น แต่ส่วนลึกๆ ในก้นบึ้งของจิตวิญญาณ ชาวล้านนายังโหยหาอัตลักษณ์ตน ความชอบธรรมเร้นลับต่างๆ ตลอดจนถึงวัฒนธรรมเดิมๆ ภายใต้การผลิตซ้ำของชุมชนจารีตจากรุ่นสู่รุ่นไม่เสื่อมคลาย 


สุดท้ายนี้ จากหลักฐานความเชื่อเรื่องการเข้าทรงและฟ้อนผี โดยนาย คาร์ล บ็อค (Carl Bock) นักธรรมชาติวิทยาชาวนอร์เวย์ ผู้เข้ามาสำรวจดินแดนไทยด้านภูมิศาสตร์ในปี พ.ศ. ๒๔๒๔ นับเป็นชาวยุโรปคนที่สองที่ได้เดินทางขึ้นไปจนถึงภาคเหนือสุดของประเทศไทยในสมัยที่ยังทุรกันดารอยู่ งานเขียนของเขาเป็นสำนวนที่สื่อตรงผ่านความจริง และบทวิจารณ์อันจัดจ้าน ได้กล่าวถึงเรื่องคนทรงในคุ้มเจ้านายเชียงใหม่ คือเจ้าอุบวรรณา น้องสาวของชายา (เจ้าแม่เทพไกรสร) ของเจ้าหลวงเมืองเชียงใหม่ (พระเจ้าอินทรวิชยานนท์) ว่า เจ้าอุบลวรรณาเป็นสตรีที่เรียบร้อย แต่ค่อนข้างจะมีจิตใจวิปริตอยู่ ในระหว่างที่อยู่เชียงใหม่ ข้าพเจ้ามีโอกาสทำความคุ้นเคยด้วย ได้ลองถามเจ้าอุบลวรรณาถึงเรื่องราวการติดต่อเป็นคนทรงผีกันบ่อยๆ แต่ก็เป็นการยากที่จะล้วงเอารายละเอียดอะไรออกมาได้ ดร. ชีค ผู้คอยพยายามช่วยเหลือข้าพเจ้าอยู่เสมอก็ยังพยายามล้วงความลับจากเจ้าอุบลวรรณาได้ไม่สำเร็จ 


แต่ถึงอย่างไรๆ เจ้านางก็ยังยอมรับว่า ตัวเจ้านางมักจะโดนเรียกตัวไปเข้าทรงถามปัญหาต่างๆ เมื่อเกิดเรื่องยุ่งยากขึ้น ไม่ว่าจะเป็นเรื่องส่วนรวม หรือเรื่องส่วนตัวบ่อยๆ และเมื่อถึงเวลานั้นเจ้าอุบลวรรณาจะทำงานอย่างน่าตื่นเต้นเป็นที่สุด บางทีในขณะที่เข้าทรงอยู่ รอบตัวเจ้านางก็มีพวกช่างฟ้อน ฟ้อนรำ ซึ่งบางคราวเจ้านางเองก็ร่วมการฟ้อนรำอันแปลกประหลาดนั้นด้วย และบางครั้งบางคราวก็มีคำพูดแปลกๆ ซึ่งถือว่าเป็นคำพูดของผีออกมา ตามความเห็นส่วนตัวของข้าพเจ้าเชื่อว่าในเวลานั้นคนทรงอยู่ใต้อำนาจของผีจริงๆ แต่เป็นคนละชนิดกับผีที่คนทรงบอกว่ามาเข้าทรง ผีชนิดนี้เป็นผีที่มีตัวตนจริงๆ แต่ไม่มีใครเห็น มักชอบกินเหล้ามึนเมาแต่ไม่ชีผีที่อยู่บนสวรรค์ ซึ่งถ้าความจริงเจ้าอุบลวรรณาไม่กินเหล้าพื้นเมืองเข้าไปจนเมามายแล้ว พวกช่างฟ้อนที่จัดมาช่วยเหลือก็มักจะช่วยกันกินเหล้าแทนจนเมามายกลับไปทุกที


ข้าพเจ้าเคยดูการฟ้อนรำเข้าทรงหลายครั้ง ครั้งหนึ่งเมื่อข้าเจ้าอยู่ที่เชียงใหม่ ชายาของเจ้าหลวงป่วยเป็นไข้ เจ้าอุบลวรรณาถูกเรียกเข้าไปเข้าทรงเกี่ยวกับเรื่องผีมารบกวนชายาของเจ้าหลวง (เพราะผีกระทำเหมือนกัน) หลังจากฟ้อนรำกัน และรินเหล้าอันเป็นสิ่งจำเป็นกินกันอยู่มากมายแล้วก็ตาม ผีก็พูดผ่านร่างเจ้าหญิงผู้เป็นคนทรงด้วยคำตักเตือนที่มีความหมายประหลาดว่า “ข้อห้ามการผูกขาดค้าเหล้า” ซึ่งไม่น่าสงสัยเลยว่าผีพูดออกมาจริงๆ ถึงแม้ว่าเรื่องที่เกี่ยวกับการเจ็บไข้ของชายาเจ้าหลวงนั้นจะไม่กระจ่างชัดก็ตาม 


อีกครั้งหนึ่งข้าพเจ้าได้ชมการฟ้อนผีที่มีคนชมมากมายในถนนแห่งหนึ่งที่เชียงใหม่ ในขณะที่ข้าพเจ้ากำลังเดินเตร่ชมเมืองเล่น ข้าพเจ้าก็ได้ยินเสียงตะโกน พร้อมเสียงดนตรีเอ็ดตะโรดังลั่นมาจากตรอกแคบๆ และได้เห็นคนกลุ่มหนึ่งตีกลองเป่าปี่เป็นจังหวะให้หญิงสูงวัยสองคนฟ้อนรำอย่างบ้าคลั่ง หญิงทั้งสองนั้นทึ้งผมตัวเองและกรีดร้องอย่างสุดเสียง พวกนี้เป็นพวกฟ้อนมืออาชีพที่เขาจ้างมาให้ทำการขับไล่ผีออกจากบ้านใกล้ๆ นั่นเอง อย่างไรก็ตามความเชื่อทางไสยศาสตร์อย่างผิดปรกติของผู้คนทางนี้ ส่งผลให้เป็นการยากที่ชาวต่างประเทศจะได้ติดต่อด้วยได้ ทั้งๆ ที่คนพวกนี้มีท่าทางเป็นมิตรก็ตาม แต่ถ้ามีอะไรผิดธรรมดา เช่นฝนตกมาก หรือน้อยเกินไป ถ้ามีใครตาย หรือป่วยไข้ หรือถ้าเสือเข้ามาอาละวาดตอนกลางคืน วัวควาย หรือช้างของใครหนีหายไป ก็หาว่าฝรั่งเป็นต้นเหตุ เพราะการที่ฝรั่งเข้ามาส่งผลให้ผีรังเกียจ และแสดงความโกรธด้วยดลให้เกิดหายนะต่างๆ นาๆ พวกชาวเมืองก็คอยที่จะถือเรื่องมาปรับปรำแพะรับบาป นั่นก็คือฝรั่งผู้เคราะห์ร้าย ด้วยประการฉะนี้แล้วนั้นก็ไม่ประหลาดใจเลยว่าทำไมพวกชาวลาวจึงเกลียด และกลัวผีกันนัก(คาร์ล บ็อค ๒๕๕๐, ๓๐๖ - ๓๐๘)


ในยุคโลกาภิวัตน์นี้ วัฒนธรรมผี ม้าขี่ และร่างทรงยังแฝงเร้นเข้าสู่ความเชื่อวัฒนธรรมไทยหลายด้าน อีกทั้งยังเป็นวัฒนธรรมสายแม่ที่ถือครองอำนาจผีบรรพบุรุษ ว่าอย่างง่าย ในสังคมระบบผีเดียวกันนั้นสังคมมีความขัดแย้งน้อย ด้วยการไม่มีชนชั้น เพราะผูกพันทางสายผีของฝ่ายหญิง ปกครองกันโดยฟังเสียงทั้งคนที่อยู่และจากไป แต่ในสังคมระดับรัฐชาติปัจจุบันนั้นตรงกันข้าม ระบบสังคมสยามไม่สามารถแยกคำว่าชนชั้นออกไปได้อย่างสมบูรณ์ ทั้งหมดย่อมเป็นอุปสรรคต่อระบบประชาธิปไตย ทั้งจุลภาค และมหภาค หรือนี่คือวัฒนธรรมแบบหมุนเวียนนวัตกรรมแบบจารีตประเพณีที่ต้องให้สตรีเป็นม้าขี่ในสภา เพราะได้รับบัญชาความชอบธรรมนี้จากผีบรรพบุรุษ 


เอกสารอ้างอิง
คมเนตร  เชษฐพัฒนวนิช. (๒๕๔๖). ความเชื่อพื้นบ้านล้านนา : ถ่ายทอดจากประสบการณ์ของท่าน ผู้รู้ในท้องถิ่น.
                         เชียงใหม่
: โรงพิมพ์มิ่งเมือง.
ธเนศวร์  เจริญเมือง. (๒๕๔๒). ๑๐๐ ปี สายสัมพันธ์ สยาม – ล้านนา (พ.ศ. ๒๔๔๒ – ๒๕๔๒). เอกสารชุดท้องถิ่นของ
                         เราชุดที  ๑ ในโครงการการศึกษาการปกครองท้องถิ่น. เชียงใหม่
: สถาบันมังรายและกลุ่มชินวัตร.
                    . (๒๕๓๖). มาจากล้านนา. กรุงเทพฯ : สำนักพิมพ์ผู้จัดการ.
บ็อค, คาร์ล (๒๕๕๐). ท้องถิ่นสยาม ยุคพระพุทธเจ้าหลวง. เสฐียร  พันธรังษี และอัมพร ทีขะระ เรียบเรียงจาก Temples
                         and Elephants : The narrative of a journey of exploration through upper Siam and Lao. กรุงเทพฯ :
                         สำนักพิมพ์มติชน
วิถี  พานิชพันธุ์ . (๒๕๔๘). วิถีล้านนา. เชียงใหม่ : สำนักพิมพ์ซิลค์เวอร์ม.
อานันท์  กาญจนพันธุ์. (๒๕๒๗). พัฒนาการของชีวิตและวัฒนธรรมล้านนา. พิมพ์ครั้งแรก. เชียงใหม่ : สำนักหอสมุด
                         มหาวิทยาลัยเชียงใหม่.

วันพฤหัสบดีที่ 20 ตุลาคม พ.ศ. 2554

คำพูดทางการเมืองที่ดังก้องโลก โดย ไพฑูรย์ วงศ์วานิช



* พรรคการเมืองทั้งหลายต้องตายในที่สุด เนื่องจากเป็นโรคกลืนคำโกหกตนเองไม่ลงคอ และติดคอตายไปเอง - ยอห์ อาร์ บัตนอต ในเรื่องอีพิแกรม ค.ศ. 1735

* การเมืองทำให้คนที่นอนเตียงเดียวกัน กลายเป็นคนแปลกหน้า - ชารลส์ ดุคเลย์ วอร์เนอร์

* การเล่นการเมืองเป็นการแอบอ้างตนว่าทำเพื่อผู้อื่น แม้จริงแล้วทำเพื่อตัวเองทั้งสิ้น - แอมโบรซ เบียร์ส

* จุดประสงค์ใหญ่ของนักการเมืองมืออาชีพ คือต้องพยายามทำให้ประชาชนตกใจ และหวาดผวาเสมอเพื่อพวกตนจะได้มีโอกาสเข้ามาแก้สถานการณ์ - เอ็ช แอล เม็งเคน

* ความสนใจของประชาชนในทางการเมือง คือต้องการรับรู้และเรียกร้องผลประโยชน์ของตน แต่ความผิดนั้นกลับมอบให้รัฐบาล - ฮิวโก แอล แบล็ค

เวทีการเมือง คือสถานที่ลี้ภัยที่สุดท้ายของคนโกง - โบอีส เพ็นโรส

* มนุษย์จะต้องมีอาหาร, มีเครื่องดื่ม, มีเสื้อผ้า และมีที่อยู่อาศัยเสียก่อนจึงจะทำให้สนใจการเมือง, วิทยาศาสตร์, ศิลปะ และศาสนา เพราะเวลาคนทุกข์ยากหิวโหย พวกเขาจะไม่ได้ยินอะไรทั้งสิ้น นอกจากคำว่า " หิว หิว หิว" - เฟรเดอริค เอนเจลส์


* เสรีภาพและอิสระภาพ จะไม่มีความหมายอะไรเลย ถ้ารัฐบาลไม่มอบหลักประกันทางเศรษฐกิจให้กับชีวิต และความเป็นอยู่ของประชาชน - เชสเตอร์ โบว์เลส


* ศตรูที่ร้ายกาจของประชาธิปไตย "ฝูงชนบ้าคลั่ง" โดยเข้าใจว่าเป็นการแสดงออกซึ่ง "เสรีภาพ" แต่แท้จริงแล้ว "เสรีภาพ" ไม่ใช่ความโง่ หรือความบ้าคลั่ง แต่เป็นความดีและมีเหตุผล + ความสงบเรียบร้อย - โอตโต คาน




แล้วการเมืองของคุณหละ คืออะไร ?



วันอังคารที่ 11 ตุลาคม พ.ศ. 2554

เพราะร้ายจึงกลายเป็นดี - ระพี สาคริก

บนทางสายกลาง หากมีรากฐานจิตใจอิสระย่อมมองเห็นทุกสิ่งทุกอย่างได้สองด้าน อีกทั้งรู้ว่า ด้านไหนคือพื้นฐานของอีกด้านหนึ่ง หากใครปฏิบัติได้ย่อมเป็นผลดีแก่ตนเองโดยแท้ เมื่อดีแก่ตนเองก็ย่อมดีแก่สังคมที่เรามีส่วนร่วมอย่างเป็นธรรมชาติ

ภากจาก AVAX HOME

            บัดนี้ ฉันรำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณขององค์พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวซึ่งทรงตรัสไว้แก่ประชาชนชาวไทยเอาไว้ว่า ขอให้รู้จักเรียงลำดับความสำคัญของทุกสิ่งทุกอย่างให้ถูกต้อง

            อนึ่ง เมื่อไม่นานมานี้ฉันได้เขียนบทความเรื่องหนึ่ง โดยให้ชื่อว่า โปรดอย่าเห็นแก่ตัวมากจนเกินไป เพราะสังคมไทยจะไปไม่รอด

            อนึ่ง เหตุการณ์น้ำท่วมครั้งนี้ย่อมช่วยให้เราสามารถมองเห็นคนดีได้อย่างเป็นธรรมชาติ ดังที่พุทธธรรมได้ชี้ไว้ว่า ถ้าไม่มีเหตุนี้ก็ย่อมไม่มีเหตุนั้น ประเด็นนี้เริ่มต้นจากการที่ฉันเริ่มค้นหาข้าวขึ้นน้ำ แท้จริงแล้วพันธุ์ข้าวกลุ่มนี้เราก็มีมานานแล้ว แต่ไม่มีใครสนใจเท่าไหร่นัก จึงขาดการประชาสัมพันธ์ที่ดี

            โปรดอย่าดูถูกของเล็ก เพราะของเล็กเป็นจุดเริ่มต้นนำเราไปสู่มุมกว้าง ครั้นน้ำมามากขึ้น ทำให้คนท้องถิ่น โดยเฉพาะชาวนาชาวไร่จำต้องเดือดร้อนหนัก เราก็เริ่มมองเห็นความสำคัญของชีวิตคนที่ด้อยโอกาส ไม่เช่นนั้นแล้วคนระดับบนก็คงเอาแต่หลงอยู่กับความสบายด้านเดียว

            ในกระบวนการจัดการศึกษาก็เช่นกัน ช่วงหลังๆ เรามักบ่นกันว่า ครูอาจารย์รวมทั้งนิสิตนักศึกษาหลายแห่ง เมื่อมีปัญหาสังคมก็มักไม่ออกมาแสดงตัวเพื่อช่วยเหลือกันเช่นแต่ก่อน ในเรื่องนี้ฉันขอชมเชยบรรดาครูอาจารย์และนักศึกษามหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ ที่เปิดพื้นที่ให้คนต่างจังหวัดซึ่งส่วนใหญ่เป็นชาวนาชาวไร่ได้เข้ามาพักพิงอาศัยร่มไม้ชายคา รวมทั้งตัวเองมองเห็นโอกาสในการเรียนรู้ความทุกยากของเพื่อนมนุษย์

            ฉันนึกถึงในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 ที่มีเครื่องบินข้าศึกบินมาทิ้งระเบิดในกรุงเทพฯ เวลากลางคืน ระหว่างฉันเป็นผู้บริหาร เราได้เปิดโอกาสให้ประชาชนไปกางเต้นนอนหลบภัยสงครามจากลูกระเบิดกันอย่างกว้างขวาง และมีครูอาจารย์รวมทั้งนิสิตช่วยกันดูแลให้ความสะดวกอย่างใกล้ชิด โดยที่ถือว่านี่คือหน้าที่ของมหาวิทยาลัยที่จะมีโอกาสตอบแทนบุญคุณแก่ประชาชนผู้เสียภาษี

            สำหรับสื่อมวลชนนั้น ความจริงฉันมีความสัมพันธ์กับคนกลุ่มนี้มานานแล้ว โดยที่ถือว่าพวกเขาคือลูกหลานของฉันทุกคน ฉันขอชมเชยสถานีโทรทัศน์ ไทยพีบีเอส ที่อุตส่าห์ปิดรายการประจำวัน เพื่อเปลี่ยนมาใช้เป็นบริการรายงานผลจากปัญหาของประชาชน ซึ่งกำลังตกทุกข์ได้ยาก อาจมีรายอื่นๆ แม้จะเป็นรายเล็กรายน้อย แต่ฉันก็กล่าวย้ำอยู่เสมอว่า รายเล็กไม่ใช่เรื่องที่จะต้องได้รับการดูถูกว่าไม่สำคัญ

            นี่แหละ ถ้าไม่เกิดปัญหาน้ำท่วมเราก็มองไม่เห็นคนดีที่มีความกระตือรือร้น ซึ่งเรื่องนี้มันอยู่บนฐานหลักธรรมทั้งนั้น ฉันจึงกล่าวย้ำอยู่เสมอว่า ธรรมะสามารถเรียนรู้ได้จากทุกเรื่องในชีวิตประจำวันของตัวเราเอง

            มีอีกเรื่องหนึ่งซึ่งฉันขอฝากไว้ให้ทุกคนคิด เธอจำได้หรือเปล่าว่า ฉันเคยบ่นอยู่เสมอว่า แผ่นดินถิ่นเกิดของไทยที่กำลังตกไปอยู่ในมือคนต่างชาตินั้นมันมีมากยิ่งขึ้นทุกที แต่คนไทยเองก็ใช้ชีวิตอยู่อย่างประมาท จนไม่สนใจว่ามันจะหมดไปเท่าไหร่ก็ไม่ทุกข์ร้อน คงมีแต่เอาตัวเลขบนแผ่นกระดาษมาพูดกันแล้วก็ขยำมันทิ้งไป

            อนึ่ง ฉันเคยพูดมานานแล้วว่า สำนักงานส่งเสริมการลงทุนนั้นมีขาทั้งสองข้างยืนอยู่กับคนต่างชาติ ถึงขนาดมีนโยบายที่ว่า ถ้าสิ่งไหนคนไทยยังทำไม่ได้ก็จะนำไปมอบให้คนต่างชาติมาทำ จนกระทั่งอุตสาหกรรมซึ่งมีนายทุนต่างชาติเป็นเจ้าของ ได้เข้ามาขยายอิทธิพลเบียดเบียนการเกษตรของไทยเต็มไปหมด

            เพราะความคิดแบบนี้จึงทำให้แผ่นดินไทยซึ่งเราพูดกันอยู่เสมอว่า เป็นแผ่นดินเพื่อการเกษตร แต่เราก็นำเอาอุตสาหกรรมต่างชาติเข้ามาทับหัว จนกระทั่งการเกษตรของไทยขาดอิสรภาพเพิ่มมากยิ่งขึ้น ฉันพูดถึงขนาดว่า ซักวันหนึ่งเราคงจะเห็นผู้บริหารระดับสูงเป็นชาวต่างชาติก็ได้ ครั้งที่ทำรายการศาลาริมสวนฉันได้ไปถ่ายทำถึงออสเตรเลีย และเทปม้วนนั้นมันก็ยังอยู่ในมือฉันมาตลอด แต่เทปม้วนสำคัญที่สุดมันไม่ได้อยู่แค่ในมือเท่านั้น หากอยู่ในหัวใจของฉันอย่างลึกซึ้ง น้ำท่วมครั้งนี้เราคงยังมีความหวังมาบ้างว่า ธรรมชาติมันจะคืนแผ่นดินผืนนี้ให้แก่คนไทยได้ใช้ทำการเกษตรต่อไปในอนาคต เพราะกระแสน้ำที่พัดมาจากทางเหนือได้ชะล้างเอาปุ๋ยธรรมชาติบนผิวดินลงมาด้วย ดังนั้นเมื่อน้ำท่วมเราก็ได้ปุ๋ยอินทรีย์ โดยแทบไม่ต้องไปซื้อปุ๋ยเคมีให้เป็นทาสคนต่างชาติต่อไปอีก

            ตัวฉันเองเคยพูดไว้แล้วว่า จะทำงานจนตายคาแผ่นดิน แม้น้ำท่วมจนฉันทำอะไรไม่ได้ แต่ขอให้แผ่นดินไทยกลับคืนมาสู่มือคนไทยเพื่อจะได้ใช้ทำมาหากินได้ในอนาคต เท่านั้นก็นับว่าพอเพียงแล้วสำหรับชีวิตนี้ ฉันขอฝากไว้แค่นี้ก่อน แม้มันจะเป็นเรื่องสั้นแต่จิตวิญญาณมันก็มีรากฐานที่ลึกซึ้ง นี่แหละคือหลักธรรมอีกบทหนึ่งที่พึงสังวรเอาไว้ เพื่อกู้ชาติบ้านเมืองอันเป็นที่รักของเรา
            สุดท้ายที่ไม่สุดท้ายนี้ ฉันขอฝากอีกสิ่งหนึ่งซึ่งมันควรจะมีอยู่ในส่วนลึกของหัวใจ ถ้าเรายังรู้สึกได้ว่าตัวเองเป็นมนุษย์ สิ่งนั้นก็คือ โปรดอย่าเป็นคนมีนิสัยลืมง่าย แม้หวนกลับไปนึกถึงปี พ.ศ.2485 ซึ่งฉันมีอายุแค่ 20 ขวบ ตัวเองก็ยังจำได้ดีว่าในช่วงนั้น กรุงเทพฯ กลายเป็นทะเลแทบจะสุดลูกหูลูกตา ดังนั้น ขอให้นึกถึงคำสอนของคนโบราณที่กล่าวฝากไว้ว่า เจ็บแล้วต้องจำ

            กราบทุกคนมาด้วยความเคารพอย่างยิ่งสำหรับการเสียสละทุกสิ่งทุกอย่างของเธอทั้งหลาย เพื่อหวังให้แผ่นดินผืนนี้มันอยู่ต่อไปได้ในภายภาคหน้าได้สำเร็จ รวมทั้งลูกหลานของเราทุกคนที่ควรอยู่อย่างภาคภูมิใจ

12 ตุลาคม 2554

*หมายเหตุ
หากใครได้รับแล้ว กรุณาส่งต่อๆ กันไปด้วย จะเป็นพระคุณอย่างที่สุด